پیش‌بینی تغییرات بزرگ در جنوب جهانی به ویژه جهان اسلام
پیش‌بینی می‌شود کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال – جنوب» در سال جاری میلادی، کشورهای «جنوب جهانی» به ویژه جهان اسلام را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
دبیرخانه شانزدهمین اجلاس بین‌المللی اقتصادی روسیه – جهان اسلام (KazanForum) در گزارشی به بررسی چشم‌انداز کریدور شمال- جنوب با پیگیری طرح‌هایی همچون تکمیل خط ریلی رشت- آستارا و طرح جدید تونل زیردریایی ایران – قطر پرداخت.
طبق گزارش دبیرخانه کازان فروم ۲۰۲۵، کازان فروم ۲۰۲۵ میلادی، ۱۳ تا ۱۸ مه برابر با ۲۳ تا ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ در کازان مرکز تاتارستان روسیه برگزار می‌شود.
براین اساس دبیرخانه این اجلاس پیش‌تر در گزارشی از توجه ویژه به توانمندی‌های ایران از جمله دانش فنی در تولید توربین‌های گازی و همچنین برنامه‌ریزی برای برگزاری نشست وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی و همچنین نشست وزیران حمل و نقل کریدور شمال – جنوب در این اجلاس خبر داده بود.
در گزارش ارسالی روز دوشنبه دبیرخانه کازان فروم ۲۰۲۵ با اشاره به اینکه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال – جنوب» در حال گسترش است، آمده است: در سال جاری میلادی، تغییرات بزرگی به واسطه فعالیت این راهگذر پیش‌بینی می‌شود که کشورهای «جنوب جهانی» به ویژه جهان اسلام را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در این گزارش آمده است: در سال ۲۰۲۵، پروژه ملی پنجساله جدید «سیستم حمل‌ونقل کارآمد» در روسیه آغاز خواهد شد. این پروژه با هدف افزایش سرعت و حجم جابجایی کالاها در داخل روسیه و فراتر از مرزهای این کشور طراحی شده است. در نتیجه اجرای این طرح، یک سیستم حمل‌ونقل یکپارچه ایجاد خواهد شد که به حمل و نقل کالاها برای کشورهای اوراسیا و فراتر از آن شتاب می‌بخشد.
بنا بر این گزارش، این پروژه شامل افزایش ظرفیت زیرساختهای کریدورهای بزرگ بین‌المللی، مانند کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی«شمال جنوب» می‌شود و در این میان، توجه ویژه‌ای به توسعه شبکه‌های بنادر دریایی و مسیرهای آبی داخلی معطوف شده است.
در واقع این پروژه ملی روسیه، شامل نوسازی زیرساختهای مرزی نیز می‌شود که هدف آن، کاهش زمان استاندارد بازرسی وسایل نقلیه باری به ۱۰ دقیقه است.
این اقدام به افزایش ۱.۵ برابری حجم حمل‌ونقل در مسیرهای بین‌المللی کمک خواهد کرد و در این میان، توافق‌های بین‌المللی جدید در سال ۲۰۲۵، امکان افزایش بیشتر ظرفیت، سرعت و دسترسی به مرزهای جدید را فراهم خواهند کرد:
۱. ایران و روسیه در آستانه اجرای توافقنامه ساخت راه‌آهن رشت – آستارا (آخرین بخش باقیمانده از مسیر ریلی غربی کریدور «شمال – جنوب» در اطراف دریای خزر) هستند.
این پروژه، راه‌آهن روسیه، جمهوری آذربایجان و ایران را به یکدیگر متصل خواهد کرد و مسیر یکپارچه، جریان کالاها در اوراسیا را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد.
می توان گفت مهمترین وظیفه در سال ۲۰۲۵، تحقق خرید کامل یا واگذاری اراضی است که برای ساخت بخش رشت – آستارا مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
نتیجه نهایی این پروژه می تواند سبب حرکت یکپارچه و پرسرعت قطارهای باری در مسیری از بندر روسیه «اوست-لوگا» در دریای بالتیک تا شهر بندری ایران، «بندرعباس»، در ساحل خلیج فارس شود.
از سوی دیگر افزایش حمل‌ونقل جادهای از طریق ایران در کریدور «شمال – جنوب» نیز با توافقنامه صدور کارت‌های سوخت ایرانی برای رانندگان روسی امکانپذیر خواهد شد.
طبق این توافق، تنها مبلغ سوخت تأمین‌شده در خاک ایران دریافت می‌شود و از این رو اینگونه اقدامات، سطح خدمات در گذرگاه‌های مرزی خودرویی را در تمام مسیر کریدور، هنگام عبور از مرز ایران، ارتقا دهند.
گفتنی است، در فوریه، باکو توافقنامه بین دولتی جمهوری آذربایجان و روسیه را در مورد همکاری در حمل‌ونقل ترانزیتی کالاها در امتداد کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل «شمال-جنوب» را تصویب کرد.
این سند شرایط توسعه زیرساختهای ریلی و حمل‌ونقل ترانزیتی را به منظور افزایش کارایی ارتباطات حمل‌ونقل و تقویت پتانسیل شاخه غربی این کریدور تعیین می‌کند.
از سوی دیگر نیز در چارچوب همکاری‌های راهبردی بین جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و جمهوری آذربایجان، توافقنامه اجرایی برای ایجاد مسیر ریلی ایمیشلی (جمهوری آذربایجان) – پارس‌آباد (ایران) تا پایان سال ۲۰۲۵ امضا شد.
این پروژه که بخشی از برنامه توسعه شاخه غربی کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال-جنوب محسوب می‌شود، جایگزین بهینه‌ای برای مسیر پرترافیک رشت-آستارا خواهد بود.
حجم حمل‌ونقل کالاها در مسیر جدید بین جمهوری آذربایجان و ایران تا سال ۲۰۳۰ ممکن است به ۳۰ میلیون تن برسد (شامل غلات، فلزات، کودها، زغال‌سنگ و محصولات پتروشیمی).
براین اساس برای مدیریت لجستیک در تمام مسیر، برنامه‌ریزی شده است که یک پلتفرم دیجیتال یکپارچه ایجاد شود و همچنین این پیشنهاد مطرح شده است که این پروژه با مشارکت فعال روسیه اجرایی شود.
اما تعرفه‌های جدید ترجیحی می‌توانند حجم حمل‌ونقل در شاخه شرقی کریدور بین‌المللی «شمال–جنوب» را نیز افزایش دهند و حتی این امکان در نشست ژانویه ۲۰۲۵ توسط نمایندگان شرکت‌های ریلی ملی قزاقستان، ترکمنستان، روسیه و ایران مورد بررسی قرار گرفت.
کشورهای قزاقستان، ایران، ترکمنستان و روسیه در سال ۲۰۲۴، نقشه راهی برای توسعه هماهنگ ظرفیت مسیر حمل‌ونقل امضا کردند. بر اساس این برنامه‌ریزی، ظرفیت ترابری شاخه شرقی کریدور بین‌المللی «شمال–جنوب» باید تا سال ۲۰۲۷ از ۱۰ میلیون تن به ۱۵ میلیون تن و تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیون تن افزایش پیدا کند.
این برنامه‌ها در نشست بین‌المللی کریدور «شمال–جنوب» در قزاقستان تدوین شد که هیأت‌های نمایندگی از کشورهای جمهوری آذربایجان، افغانستان، بلاروس، امارات متحده عربی، عراق، عمان و ازبکستان نیز در آن حضور داشتند.
پیش‌بینی می‌شود که کریدور «شمال-جنوب» از طریق احداث خطوط ریلی جدید به کریدور ترانس‌افغان نیز متصل شود. این مسیر جدید امکان تغییر مسیر بخشی از محموله‌های ترانزیتی از روسیه و کشورهای سازمان همکاری اسلامی را از طریق ازبکستان و افغانستان به پاکستان و کشورهای جنوب شرق آسیا فراهم می‌کند. این پروژه همچنین حمل‌ونقل کالا از چین به پاکستان و اروپا را از طریق کشورهای آسیای مرکزی افزایش خواهد داد.