از تولید «پودر حشره» چقدر می توان درآمد داشت؟

محمدمهدی حاتمی - خوردن حشرات به عنوان یک منبع غذایی جدید، روز به روز بیشتر به همه گیر شدن نزدیک می‌شود. و البته مثل هر چیز جدیدی، ظاهرا قرار نیست مسیر بدون سنگلاخ باشد.

خوردن حشرات از منظر اسلام (به غیر از یک استثنا) حرام است و آن یک استثنا هم ملخ است.

البته فقها در این مورد هم نظر نیستند، اما به عنوان نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله سیستانی، هر دو از مراجع تقلید شیعیان، فقط خوردن ملخ را حلال می‌دانند. در مقابل، آیت الله خامنه‌ای خوردن حشرات را به طور کلی (مگر در موارد خاص پزشکی) حرام می‌دانند.

در آن سو اما سازمان ملل متحد خوردن حشرات را (چه از منظر سلامت غذایی و چه از منظر کمک به حفظ محیط زیست) توصیه کرده و ظاهرا استناد هم به این است که حشرات در طول تاریخ هم بخشی از سبد غذایی مردمانی در آفریقا، آسیا و آمریکا بوده‌اند.

بر اساس توصیه سازمان ملل، حشرات به طور کلی منابعی غنی از پروتئین هستند و همزمان چربی بسیار پایینی دارند و به همین دلیل، غذایی سالم به حساب می‌آیند.

حتی اگر موانعی برای ورود حشرات به بشقاب‌های روی میز ما وجود داشته باشد، کارشناسان می‌گویند که حشرات را می‌توان به عنوان ماده غذایی برای دام، طیور و صدالبته حیوانات خانگی در نظر گرفت. و همین یعنی تولید کربن کمتر و کاستن از فشار گرمایش جهانی.

اتحادیه اروپا هم در ژانویه سال ۲۰۲۳ میلادی، با تایید دو نوع جدید از حشرات (دو گونه جیرجیرک) به عنوان غذا، عملا راه را برای ورود این موجودات به سفره‌های غذایی اروپایی‌ها باز کرد.  

نخست اینکه احتمالا قرار نیست کسی حشره را به شکلی که واقعا هست (با آن پاها و بال‌های باشکوه!) بخورد.

شرکت‌ها و رستوران‌های پیشرو در زمینه تهیه غذاهای مبتنی بر حشرات، معمولا از «پودر حشره» استفاده می‌کنند.

شیوه کار هم به این شکل است حشرات را منجمد می‌کنند، بعد آنها را می‌جوشانند و پس از اینکه خشک‌شان کردند، آنها را در آسیاب به پودر تبدیل می‌کنند.

این پودر را هم بعدا برای تهیه پاستا، نان، ماده اولیه شکلات و یا نوعی همبرگر حشره به کار می‌برند.

برخی گزارش‌های ژورنالیستی هم نشان می‌دهند که خیلی‌ها حتی ممکن است بعد از خوردن غذایی که با پودر حشره تولید شده، متوجه تفاوت طعم آن با آرد معمولی نشوند.

اما چه استدلال‌هایی پشت موافقت یا مخالفت با خوردن حشرات وجود دارد؟  

موافقان می‌گویند پرورش حشرات بسیار کمتر از پرورش انواع دام و طیور به کره زمین و محیط زیست آسیب می‌رساند و این استدلالی محکم است.

چه بخواهید، چه نه، واقعیت این است که میل انسان به خوردن گوشت است که موجب گرم شدن کره زمین و همین طور کاهش شدید منابع آبی در جهان شده است.

پیدا کردنِ ارتباط میان خشک شدن دریاچه ارومیه یا تالاب شادگان و تولید گوشت دشوار است، اما آمارهای جهانی نشان می‌دهند که نزدیک به ۷۰ درصد از تمام منابع آبی مورد استفاده انسان‌ها، در نهایت به نحوی به تولید گوشت ختم می‌شوند.

در ایران، ما آب گران قیمت زیرزمینی را از اعماق حتی ۳۰۰ متری بیرون می‌کشیم و در بسیاری از موارد با این آب مثلا یونجه تولید می‌کنیم تا غذای دام شود.

گوشت همین دام‌ها هم در نهایت با قیمت هر کیلوگرم ۵۰۰ هزار تومان (و در زمان نگارش این گزارش حتی بالاتر) به دست مصرف کننده ایرانی می‌رسد.

آمارهای جهانی نشان می‌دهند که برای تولید هر کیلوگرم گوشت، چیزی نزدیک به ۴۳ هزار لیتر (۴۳ متر مکعب) آب مصرف می‌شود. (عددی که اگر به حمام رفتن خودتان فکر کنید، معقول هم هست.) 

در مقابل، برای تولید هر کیلوگرم پودر حشره، تنها ۲٫۸ لیتر آب مصرف می‌شود، یعنی تقریبا به اندازه ۲ بطری نوشابه بزرگ.

آمارهای مستقیم‌تری که سازمان ملل متحد منتشر کرده هم نشان می‌دهند که ۱۴٫۵ درصد از کل تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان به صنایع گوشت و لبنیات بر می‌گردد.

استدلال دیگری هم وجود دارد: اینکه کشتن حیوانات در واقع به منزله رواداشتن خشونت و رنجی شدید بر آنها است. حتی پرورش دادن حیوانات در جایی کوچک و تنگ (بر خلاف محیط طبیعی حیوانات آزاد) هم باز یعنی شکنجه کردن آنها.  

اما کم هم نیستند کسانی که مخالف سفت و سخت خوردن حشرات هستند.

در ایران احتمالا ممنوعیت‌های مذهبی عامل اصلی مخالفت با خوردن حشرات باشد، اما حتی در کشورهایی که چنین عاملی در آنها وجود ندارد هم موانع فرهنگی بسیاری وجود دارد.

مثلا بی‌بی سی اخیرا گزارشی منتشر کرده بود که نشان می‌داد ایتالیایی‌ها به شدت در مقابل ورود حشرات به فرهنگ غذایی‌شان مقاومت می‌کنند.

استدلال‌ها حول این محور می‌چرخند که استفاده از پودر حشرات برای تولید پاستا، در واقع نوعی اهانت به فرهنگ غذایی ایتالیایی است که پاستا یکی از نمادهای آن است.

برخی هم می‌گویند که هنوز مشخص نیست که خوردن حشرات ممکن است چه عوارضی روی بدن انسان‌ها داشته باشد، چرا که کل موضوع خوردن حشرات کاملا جدید است و هنوز پژوهش‌هایی فراگیر در مورد آن صورت نگرفته است.  

جالب اینجا است که ایتالیایی‌ها یکی از بدبین‌ترین مردمان نسبت به خوردن حشرات هستند.

نتایج یک نظرسنجی که توسط موسسه تحقیقات بازار YouGov در بریتانیا منتشر شده، نشان می‌دهد که تنها ۲۱ درصد از مردان و ۱۳ درصد از زنان ایتالیایی حاضرند غذایی را امتحان کنند که در تهیه آن از حشرات استفاده شده باشد.

در امارات متحده عربی (که سنت خوردن حشرات را دارد)، ۳۶ درصد از مردان و ۲۲ درصد از زنان به این پرسش که آیا حاضرند غذایی حاوی حشره بخورند، پاسخ مثبت داده‌اند.

از میان شهروندان ۱۷ کشوری که در این بررسی حضور داشته‌اند (از جمله چین، آلمان، آمریکا، اندونزی و هند)، بالاترین اعلام آمادگی برای خوردن حشرات به مکزیکی‌ها تعلق دارد.

در مکزیک ۴۸ درصد از مردان و ۳۲ درصد از زنان گفته‌اند که خوردن غذای حاوی مواد اولیه تولید شده از حشرات را می‌پذیرند. (آمارها در مورد خوردن حشرات به صورت کامل در این بررسی متفاوت است.) 

حشرات به زودی راه‌شان را به رژیم‌های غذایی جهانیان باز خواهند کرد.

مقاومت در مقابل این مسیر هم احتمالا مثل مقاومت در مقابل قارچ‌های روان گردان است: خیلی‌ها اول می‌گویند نه، اما با همه گیر شدنش، ممکن است دل‌شان بخواهد امتحانش کنند.

اما غذاهای مبتنی بر حشره هنوز بسیار گران هستند.

گزارش بی‌بی سی نشان می‌دهد که هر کیلو پودر جیرجیرک در ایتالیا حدود ۶۰ یورو قیمت دارد، که در مقایسه با قیمت یک کیلو گوشت گاو در همان کشور (حدود ۱۷ یورو) خیلی گران‌تر است.

اما این هم مانعی بر سر راه غذاهای حشره‌ای نخواهد بود.

حالا که موانع قانونی در اتحادیه اروپا رفع شده‌اند، با افزایش تعداد مصرف کنندگان، تعداد تولیدکنندگان هم بالا خواهد رفت و با افزایش عرضه، قیمت‌ها پایین خواهند آمد.

در ایران هم می‌توان به تولید و صادرات (و نه مصرف داخلی) پودر حشره فکر کرد.

در زمان نگارش این گزارش، قیمت هر یورو در بازار آزاد ایران حدود ۵۴ هزار تومان بود و این یعنی هر کیلوگرم پودر جیرجیرک (مثلا به قیمت حدود ۶۰ یورو در بازار جهانی)، حدود ۳ میلیون تومان درآمدزایی خواهد داشت.