اقتصاد ژاپن چگونه از آلمان عقب ماند؟
هیرویوکی منپوکو - ژاپن در مقطع حساسی از سال ۲۰۲۳ قرار دارد، زیرا پیش‌بینی می‌شود تولید ناخالص داخلی اسمی آن به دلار آمریکا کاهش یابد. این امر به آن معناست که ژاپن جایگاه خود را به‌عنوان سومین اقتصاد بزرگ جهان به آلمان، کشوری که تنها دو سوم جمعیت ژاپن را دارد، واگذار خواهد کرد. این تغییر نشانگر پدیده ریشه‌دار «ژاپن ارزان» که نماد آن ین ضعیف، قیمت‌ها و دستمزدهای پایین است، انعکاس‌دهنده رکود اقتصادی بلندمدت این کشور است.
بق آخرین پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول، انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی اسمی ژاپن در سال ۲۰۲۳ با ۰٫۲درصد کاهش به ۴٫۲۳۰۸تریلیون دلار (معادل ۶۴۰تریلیون ین) برسد. در مقابل، پیش‌بینی می‌شود این رقم برای آلمان با رشد ۸٫۴درصدی به ۴٫۴۲۹۸تریلیون دلار برسد. در مورد ایالات‌متحده آمریکا که در جایگاه اول اقتصاد جهان قرار دارد انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی به ۲۶٫۹۴۹۶تریلیون دلار بالغ شود و چین با ۱۷٫۷۰۰۹تریلیون دلار در جایگاه بعدی قرار گیرد.
ین ارزان و نرخ تورم
در سال ۲۰۰۳، تولید ناخالص داخلی اسمی ژاپن به بیش از ۴٫۵۱۹۵تریلیون دلار رسید و این کشور را به دومین اقتصاد بزرگ جهان بدل کرد. این رقم ۲٫۷برابر بیشتر از چین و ۱٫۸برابر بیشتر از آلمان بود که نشان‌دهنده قدرت اقتصادی ژاپن بود. با این حال، تا سال ۲۰۱۰، چین از ژاپن پیشی گرفت و تا سال ۲۰۲۳، این شکاف به ۴٫۲برابر افزایش یافت. اندازه جمعیت عامل اصلی قدرت ملی است؛ بنابراین عجیب نیست که چین با جمعیت ۱٫۴میلیارد نفری از ژاپن با ۱۲۰میلیون نفر جمعیت پیشی بگیرد. اما پرسشی که مطرح می‌شود این است که ژاپن چگونه از آلمان که تنها ۸۰میلیون نفر جمعیت دارد، عقب افتاد؟ محاسبه تولید ناخالص داخلی اسمی براساس قیمت‌های واقعی معاملات است. این محاسبه تحت‌تاثیر عواملی مانند تغییرات نرخ ارز و حرکت قیمت‌ها قرار دارد. بنابراین، یکی از عوامل موثر بر رکود/ تضعیف اقتصاد ژاپن، کاهش ارزش ین و نابرابری در نرخ تورم است.
ژاپن فاقد راهبرد رشد است
با این حال، «تاکشی مینامی»، محقق موسسه تحقیقاتی «نورینچوکین»، معتقد است که عامل مهم‌تر «رشد اقتصادی اندک در درازمدت» است. کاهش ارزش ین، ناشی از اقدامات تسهیل پولی بانک ژاپن در سال ۲۰۱۳، عملکرد شرکت‌های صادرات‌محور را تقویت کرد. بااین‌حال، اندازه اقتصاد ژاپن وقتی به دلار سنجیده شد، کوچک شد. با وجود اینکه نرخ بهره در ژاپن پایین است، این کشور فاقد یک راهبرد در راستای رشد اقتصادی بوده است و این وضعیت ضمن مانع‌سازی در فعال‌شدن سرمایه‌گذاری شرکت‌ها و افزایش دستمزدها در نهایت به تقویت تصویر «ژاپن ارزان» منجر شده است. در مقابل، آلمان در آغاز سال ۲۰۲۳ تورم سالانه حدود ۹درصدی را تا ماه سپتامبر تجربه کرد و پس از آن تورم به محدوده ۴درصد کاهش یافت، اما به‌طور کلی بالاتر از محدوده عمدتا ۳درصدی ژاپن باقی ماند. براساس گزارش مرکز بهره‌وری ژاپن، بهره‌وری نیروی کار به‌ازای هر نفر در آلمان در مقایسه با ژاپن ۴۰درصد بیشتر است که به این کشور امکان داده است به‌سرعت به ژاپن نزدیک شود.
چالش‌های آینده
«مینامی» هشدار می‌دهد: «اگر ژاپن همچنان نگاه سنتی و متعارف خود به اقتصاد را ادامه دهد به شکل مستمر از کشورهای دیگر عقب خواهد ماند.» براساس پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول، هند در سال ۲۰۲۶ از ژاپن پیشی خواهد گرفت و انتظار می‌رود بریتانیا به‌سرعت از آن پیروی کند. در میانه کاهش مداوم جمعیت، افزایش بهره‌وری جهت رشد اقتصادی ژاپن ضروری است. از جمله سیاست‌های دولت در این راستا حمایت از مهارت‌آموزی مجدد است. بااین‌حال، به عقیده کارشناسان، بازنگری اساسی در سیاست‌های اقتصادی برای تقویت چشمگیر و افزایش بهره‌وری نیروی کار لازم و ضروری است.