گسترش عمق بازار با ابزارهای نوین مالی
علی جبل‌عاملی - طی سال‌های اخیر همگام با توسعه نهادها، ابزارهای مالی مختلفی نیز در بازارسرمایه با هدف تنوع‌بخشی و نیز پوشش طیف زیادی از سلایق معاملاتی و ذائقه‌های ریسک طراحی و پیاده‌سازی شده است. با توجه به اینکه بازار ما همچنان دوران رشد خود را طی می‌کند، ابزارهای مالی متنوع، چه در حوزه معاملات و چه در حوزه تامین مالی توانسته است بسیاری از نیازها را رفع کرده و به عمق‌بخشی به بازار کمک کند.
عمق بازار یا DOM، سفارش‌های خرید و فروش برای یک دارایی را در قیمت‌های مختلف نمایش می‌دهد و این اطلاعات به معامله‌گران کمک می‌کند تا پویایی عرضه و تقاضا را درک کرده و با نمایش سفارش‌ها در سطوح مختلف، به آنها در پیش‌بینی تغییر قیمت و روندهای بازار کمک می‌کند. در واقع، افزایش عمق بازار در به تصویر کشیدن وضعیت فعلی بازار و روندهای ممکن در آینده کمک می‌کند و با افزایش این عمق بازار پیش‌بینی‌پذیرتر خواهد بود که این امر می‌تواند به کارآیی بیشتر در بازار کمک کند. همچنین عمق بازار نه‌تنها قیمت فعلی را نشان می‌دهد، بلکه سفارش‌های در انتظار خرید و فروش در سطوح قیمتی مختلف را نیز نمایش می‌دهد. این اطلاعات به معامله‌گران کمک می‌کند تا دینامیک تقاضا و عرضه را درک کنند و با توجه به تعداد سفارش‌ها در سطوح مختلف، به پیش‌بینی تغییرات و روندهای ممکن در بازار کمک می‌کند. در واقع عمق بازار در به تصویر کشیدن ترکیب عرضه و تقاضا و همچنین پتانسیل جابه‌جایی‌های قیمتی در آینده کمک می‌کند.
ابزارهای مالی با تاثیر بر دینامیک عرضه و تقاضا، عمق بازار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. به‌عنوان مثال، اگر تعداد قابل‌توجهی از معامله‌گران سفارش‌های خرید برای اوراق، سهم یا اختیار معامله قرار دهند، می‌تواند تقاضا را افزایش دهد و باعث افزایش قیمت پیشنهادی شود. در مقابل، افزایش سفارش‌های فروش ممکن است با کاهش قیمت‌های خرید (bid) بر عمق بازار تاثیر بگذارد. در این میان استفاده از ابزارهای مالی نوین مانند معاملات آتی یا اختیار معامله کمک بیشتری نسبت به سایر ابزارهای مالی در عمق‌بخشی به بازار خواهد داشت؛ به این معنی که معامله‌گران در بازار که سفارش‌های خود را برای این گونه ابزارها ثبت می‌کنند، دینامیک تقاضا و عرضه و قیمت‌های خرید و فروش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. فعالیت مداوم در معامله ابزارهای مالی مختلف، عمق بازار را شکل می‌دهد و تکامل می‌بخشد و به عبارت دیگر، تصویری زنده از نرخ تبادل و جابه‌جایی‌های قیمتی ممکن ارائه می‌دهد.
به‌عنوان مثال، اگر معامله‌گرانی که اختیار خرید را در یک‌سهام خاص خریداری می‌کنند، افزایش پیدا کنند، می‌تواند به افزایش تقاضا برای آن اختیار منجر شود. این افزایش تقاضا ممکن است با ایجاد تغییر به سمت بالا در قیمت‌های پیشنهادی برای آن اختیار، عمق بازار را تحت‌تاثیر قرار دهد. در مقابل، هجوم معامله‌گرانی که اختیار فروش را می‌فروشند ممکن است با تغییر قیمت‌های درخواستی آن اختیار معامله، عمق را تحت‌تاثیر قرار دهد. همچنین فعالیت کلی معاملات و جهت بازار مشتقات، به‌ویژه در مورد اختیارمعامله‌ها، نقش مهمی در شکل دادن به عمق برای آن ابزارهای خاص دارد. دیگر عامل تاثیرگذار بر عمق بازار، محدودیت‌هایی است که بر انجام معاملات اعمال می‌شود. از جمله این محدودیت‌ها می‌توان به تغییرات لحظه‌ای اشاره کرد. به‌عنوان مثال، تغییرات لحظه‌ای خیلی کوچک، انگیزه بازارساز برای وارد کردن آوردهای مختلف را کاهش می‌دهد، چراکه بازار همواره می‌تواند با اختلاف بسیار اندک در قیمت در ثبت‌سفارش در رتبه بالاتری قرار بگیرد.
با این حال تغییرات لحظه‌ای کوچک موجب افزایش عمق بازار و فراهم شدن بهتر امکان کنترل روند قیمت می‌شود. از سوی دیگر حداکثر تغییرات لحظه‌ای به افزایش انگیزه معامله‌گران برای وارد کردن سفارش‌های با اختلاف قیمت بالاتر به‌منظور قرار گرفتن در رتبه بالاتر و در نتیجه احتمال رخ‌دادن نوسانات قیمتی شدید و البته کاهش عمق بازار منجر می‌شود. بنابراین انتخاب درست اندازه تیک‌سایز در عمق‌بخشی به ثبت‌سفارش بسیار بااهمیت است. فاکتور معاملاتی تاثیرگذار دیگر بر DOM که می‌توان به آن اشاره کرد، محدودیت‌های معاملاتی از قبیل ماکزیمم تعداد موقعیتی است که معامله‌گران در معاملات مشتقات، آپشن و فیوچر، می‌توانند اخذ کنند. این محدودیت بیشینه تعدادی را که یک معامله‌گر می‌تواند بر روی آن موقعیت اخذ کند کنترل کرده و از این طریق امکان تاثیرگذاری بر روند قیمت و در نتیجه کاهش عمق بازار را از معامله‌گران به طور انفرادی سلب می‌کند. درنهایت، دیگر فاکتور تاثیرگذار بر عمق بازار، به معنی افزایش تمایل معامله‌گران به وارد کردن آوردهای مختلف در دوطرف خریدار و فروشنده، شفافیت است.