راه بازاری دور زدن آلودگی

پرهام پهلوان - محیط‌زیست و مبارزه با آلایندگی‌ها از موضوعاتی در اقتصاد است که تا امروز عمدتا به عنوان یکی از مصادیق شکست بازار، نیاز به ورود مستقیم قانون‌گذار در آن احساس و سعی شده است با دخالت مستقیم و دستوری دولت کنترل شود. در سال‌های گذشته این نیاز به صورت جهانی پررنگ‌تر شده است و کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که بدون همکاری با یکدیگر و به صورت انفرادی نمی‌توانند به مبارزه با آلاینده‌های آب‌وهوایی بپردازند. طرح تجارت انتشار (ETS) یکی از جدیدترین راه‌هایی است که برای مبارزه با آلاینده‌های هوا و گازهای منتشرشده توسط فرآیندهای تولیدی در نظر گرفته شده است. ETS از یک مکانیزم مبتنی بر بازار پیروی می‌کند که در آن سیاستگذاران امیدوارند به طور موثر انتشار گازهای گلخانه‌ای را بدون به خطر انداختن رشد اقتصادی کاهش دهند. در سیاست‌های مقررات محیط‌زیستی مبتنی بر بازار، حفاظت از محیط‌زیست ممکن است به یک فعالیت تجاری تبدیل شود که در آن هزینه انتشار می‌تواند درونزا باشد و به بازار عرضه شود. مطابق این طرح، دولت‌ها با ساخت و ایجاد بازار، اجازه قیمت‌گذاری بازاری و خرید و فروش مجوزهای انتشار آلودگی را به تولیدکننده‌ها و آلاینده‌های مختلف می‌دهند و شرکت‌ها می‌توانند با خرید و فروش این مجوزها از مزایای آلایندگی تولید یا طرح تشویقی درآمدزایی به دور از آلایندگی، با استفاده از فروش مجوزهای انتشار آلودگی استفاده کنند.  

بدون شک اتحادیه اروپا، موفق‌ترین نهاد در زمینه مبارزه با آلودگی‌های ناشی از کربن بوده و توانسته است با رشد قابل‌توجه تولید ملی سرانه، میزان آلایندگی سرانه را در سطوح قابل تحمل نگه دارد. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود کشورهای اروپایی توانسته‌اند با حفظ میزان انتشار آلودگی در سطوح نزدیک به آسیا و آمریکای جنوبی، به تولید ملی سرانه تا چند برابر بیشتر از آنها دست یابند. اتحادیه اروپا یک مثال مناسب از عملکرد مثبت بازار در مبارزه با آلایندگی‌ها و کارآیی ETS در بازار آزاد است. قیمت ETS (مجوز انتشار آلودگی) که به هنگام شروع طرح در ژانویه ۲۰۲۰ از ۲۵یورو به ازای هر تن انتشار کربن‌دی‌اکسید به نزدیک به ۱۵یورو در مارس همان سال رسید، در سال ۲۰۲۳ به بیش از ۱۰۰یورو به ازای انتشار هر تن آلودگی افزایش یافت که نشان از اقبال بازار به این طرح‌ها و عملکرد مناسب آنها در مبارزه با آلودگی‌ها در بازار دارد. بنا بر یافته‌های حاصل از پژوهش‌های مختلف در دوسال گذشته، تجربه استفاده از ETSs و رجوع به بازار در اتحادیه اروپا، تا اینجا بسیار موفق بوده است و از کارآیی بازار، حتی در مبارزه با آلاینده‌ها دفاع می‌کند.