برندگان و بازندگان افزایش سن بازنشستگی چه کسانی هستند؟

مرتضی لطفی، عضو هیات مدیره سازمان تامین‌اجتماعی می‌گوید «ریزش تعداد بیمه‌پردازان، اولین اثر افزایش سن بازنشستگی است.» اینکه سن بازنشستگی افزایش یابد یا نه؛ موضوع جنجالی است که تنها مربوط به ایران نمی‌شود، بلکه کشورهای دیگری نیز در جهان در اشکال دیگری آن را تجربه کرده و می‌کنند. نمونه اخیر آن وضعیت فرانسه است. این تصمیم که سن بازنشستگی تا سال 2030 باید از 62 به 64 برسد، باعث آغاز ناآرامی‌ها در پاریس شد و تا جایی ادامه پیدا کرد که با گسترش ابعاد آن به آشوب تبدیل شد.

در کشور ما هم اختلاف نظر بر سر «افزایش سن بازنشستگی » بالاست. برخی کارشناسان می‌گویند این اقدام را می‌توان یکی از گام‌های مهم در مسیر اصلاحات صندوق‌ها دانست؛ چرا که به زبان ساده می‌توان گفت نبود توازن میان منابع و مصارف مهم‌ترین مشکل آنهاست. آنها برای نشان دادن صحت کلامشان به اقتصادهای توسعه‌یافته‌ای مثل نروژ و ایسلند اشاره می‌کنند که سن بازنشستگی در آنها برای مردان و زنان 67 سال است.

اما نظرسنجی که اخیرا توسط مرکز پژوهش‌های مجلس انجام شده نشان می‌‌دهد که مردم موافق هستند که سن بازنشستگی پایین‌تر باشد. همین اختلاف نظرها به ما می‌گوید که اگر قرار است اصلاحاتی انجام بگیرد باید به صورت آرام و منطقی رخ دهد تا نتیجه آن نارضایتی اجتماعی نباشد.

افزایش سن بازنشستگی در برنامه هفتم توسعه

بیست‌وهشتم خرداد ماه بود که ابراهیم رئیسی لایحه برنامه هفتم توسعه را با 24 فصل و 117 ماده تقدیم مجلس کرد؛ آن هم با تاخیر دو ساله. طبق پیش‌بینی که انجام شده، احتمالا تا اواسط مردادماه این لایحه به صحن علنی ارسال شود که اگر کلیات آن مورد تصویب قرار گیرد باید منتظر بررسی جزئیات آن ماند.

با توجه به جمعیت بیمه‌شدگان صندوق‌های بیمه‌ای، مبحث اصلاح برخی مقررات بیمه‌ای و بازنشستگی یکی از مباحث مهم برنامه هفتم توسعه است. یکی از مواد و بندهای لایحه هم مربوط به افزایش سن بازنشستگی مردان و زنان است. هرچند کمیسیون اجتماعی بعد از بررسی آنها مُهر «حذف و رد» بر آنها زد.

یکی از مواد رد شده توسط این کمیسیون، ماده 29 است که می‌گفت سن بازنشستگی برای زنان ۵۳ و برای مردان ۵۶ سال باشد. این ماده به این معنا بود که اگر خانمی ۳۰ سال سابقه کار داشت اما به سن ۵۳ سال نرسیده بود نمی‌توانست بازنشسته شود. حذف آن به این خاطر بود که فردی با سابقه 30 سال با وجود سن پایین بتواند بازنشسته شود.

بند دیگر این ماده که آن هم رد شد؛ مربوط به حداقل سن بازنشستگی برای مشاغل سخت و زیان‌آور بود. در این بند سن بازنشستگی برای زنان 45 سال و برای مردان 50 سال تعیین شده بود. حذف این بند هم به این دلیل بود که اگر فردی که دارای شغل سخت است، 20 سال فعالیت می‌کرد اما به سقف سنی تعیین‌شده نمی‌رسید، امکان بازنشسته شدنش وجود نداشت.

مقامات اقتصادی درباره سن بازنشستگی چه می‌گویند؟

با این اوصاف، آنهایی که دست اندرکارند درباره سن بازنشستگی چه می‌گویند؟ یکی از این افراد، مرتضی لطفی، عضو هیات مدیره سازمان تامین‌اجتماعی است. او اخیرا به صراحت اعلام کرده که ریزش تعداد بیمه‌پردازان، اولین اثر افزایش سن بازنشستگی است. او در این باره به تجربه دیگر کشورهای جهان اشاره کرده و با قاطعیت گفته است: «اگرچه اصلاحات پارامتریک مورد تایید است اما این اصلاحات باید به صورتی آرام و منطقی رخ دهد تا نارضایتی اجتماعی ایجاد نشود.»

نعمت‌ا… ترکی- مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری- نیز فرد دیگری است که به‌تازگی طی اظهاراتی با اشاره به سن بازنشستگی گفته است که «حداقل سن بازنشستگی در دنیا ۶۰ سال است ولی ما کمتر به آن توجه کرده‌ایم و میانگین سن بازنشستگی ما الان حدودا ۴۸ سال است.» او نیز به مانند لطفی خواستار اصلاحات تدریجی است.

ترکی همچنین اصلاح شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور را چالشی برای نظام بیمه‌ای خوانده است.

نظرات متضاد درباره سن بازنشستگی

مرکز پژوهش‌های مجلس اما درباره سن بازنشستگی چه می‌گوید؟ این مرکز در این زمینه دست به نظرسنجی زده است که نشان می‌دهد میانگین سن مناسب مردان برای بازنشستگی ۵۵ سال و سن مناسب زنان ۴۸ سال است.

کارشناسان اما می‌گویند افزایش سن بازنشستگی یک اقدام اصلاحی است که دولت‌ها برای ایجاد توازن بین منابع و مصارف صندوق‌های بازنشستگی باید در دستور کار خود قرار دهند.

در برنامه هفتم توسعه هم ضرورت این موضوع با دو شرط نیاز سازمان و رضایت مستخدم تا ۲ سال مطرح شده است. کارشناسان و سیاستگذاران به تجربه دیگر کشورها هم اشاره می‌کنند. برای مثال اشاره می‌شود که سن بازنشستگی در نروژ و ایسلند برای مردان و زنان 67 سال است.

نظر اکثریت مردم چیست؟ در این باره خوب است به همان نظرسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس مراجعه کنیم. بر اساس این نظرسنجی، 53.2 درصد از بازنشستگان می‌گویند اگر در زمان بازنشستگی خود محدودیتی برای سن وجود نداشت، مایل به ادامه اشتغال بودند. 40.3 درصد تمایلی به ادامه اشتغال ندارند. 42.7 درصد می‌گویند اگر دیرتر بازنشسته می‌شدند وضعیت مالی خانواده‌شان بهتر بود. 14.9 درصد معتقدند در چنین شرایطی وضعیتشان بدتر بود. 38.3 درصد هم بر این باورند که وضعیت مالی‌شان فرقی نمی‌کرد.

سخن نهایی: مطابقت سن بازنشستگی با سن امید به زندگی

پیش از تمام اینها هم پیشنهاد شده بود که سن بازنشستگی به 55 و 57 سال برسد. اما در مجموع تعداد زیادی از کارشناسان به فاصله نرخ امید به زندگی با سن بازنشستگی اشاره می‌کنند.

سن بازنشستگی بر اساس امید به زندگی تعریف می‎‌شود و از آنجایی که قانون بازنشستگی مربوط به 90 سال قبل است، امید به زندگی در آن زمان حدود 50 سال بود. بنابراین افراد بعد از 30 سال خدمت در سن 50 تا 55 سالگی بازنشسته می‌شدند اما حالا سن امید به زندگی به 75 سال رسیده است.

خلاصه کلام اینکه صاحب نظران بر این باورند که افزایش سن بازنشستگی نیازمند اصلاحات ساختاری است. حمید حاج‌اسماعیلی- کارشناس بازار کار هم در این باره به میزان گفته بود که «افزایش سن بازنشستگی جزو اصلاحات سنجه‌ای محسوب می‌شود و پیروی از آن اجتناب‌ناپذیر است.»

بنابراین آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، آمادگی زیرساخت‌ها و تمهیدات آن است.