قزاقستان؛ بازیگر نوظهور در میان تحولات جهانی

سایت تحلیلی نشنال اینترست اخیرا مقاله‌ای با قلم «یوجین چاوسوفسکی» با عنوان «قزاقستان؛ بازیگر نوظهور در میان تحولات جهانی» منتشر نموده است. ترجمه متن مقاله در ادامه می‌آید.

از نشست برجسته بایدن-شی در سانفرانسیسکو گرفته تا کنفرانس کاپ ۲۸ سازمان ملل متحد در زمینه تغییرات آب و هوایی در دبی، ماه نوامبر ثابت شد که ماه شلوغی برای دیپلماسی جهانی بود. هر دو رویداد بزرگ‌ترین چالش‌های جهان را در این زمان برجسته کردند، از روابط جنجالی‌تر ایالات متحده و چین تا اختلالات مرتبط با تغییرات آب و هوایی و مدیریت انتقال انرژی جهانی. یکی از کشورهایی که ممکن است نقش شگفت‌آوری مهمی در شکل‌دهی هر یک از این موضوعات اصلی در ماه‌ها و سال‌های آینده داشته باشد، قطعا قزاقستان است.

قزاقستان در آسیای مرکزی واقع شده و دارای املاک استراتژیک در وسط ابرقاره اوراسیاست. این کشور با روسیه و چین مرزهای طولانی دارد و تولیدکننده و صادرکننده مهم منابع انرژی مانند نفت، گاز طبیعی و اورانیوم است. ترکیب این مکان و منابع، قزاقستان را مورد توجه قدرت‌های خارجی به ویژه دو همسایه غول پیکر آن قرار داده است. روسیه قرن‌هاست که با قزاقستان پیوندهای تاثیرگذاری داشته و یک شریک تجاری و امنیتی مهم آن باقی مانده است. در این میان چین در دهه گذشته به عنوان بازیگر اقتصادی مهم در قزاقستان ظاهر شده است. رئیس جمهور چین حتی در سال ۲۰۱۳ از راه اندازی طرح شاخص یک کمربند یکجاده (BRI) در آستانه خبر داد.

اخیراً قزاقستان با دنبال کردن سیاست خارجی «چند بعدی» با دیگر بازیگران مهم روابط برقرار کرده است. تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ و بن بست روابط مسکو با غرب همراه با کندی رشد اقتصادی چین، خطرات اتکای بیش از حد به همسایگان نزدیک خود را آشکار کرده است. به این ترتیب قزاقستان به دنبال تنوع بخشیدن به روابط خود در سراسر جهان، افزایش تعامل دیپلماتیک و اقتصادی با بازیگران مختلف منطقه‌ای و جهانی از ترکیه و کشورهای خلیج فارس گرفته تا ایالات متحده و اتحادیه اروپا بوده است.

چنین تعاملی نباید صرفاً به عنوان جایگزینی برای روابط قزاقستان با روسیه یا چین تلقی شود. در عوض منعکس کننده تغییر جهانی به دنیای چندقطبی فزاینده و همچنین جذابیت فزاینده قزاقستان برای بازیگران تأثیرگذار متعدد است. این کشور نه تنها تولید کننده و صادرکننده اصلی سوخت‌های فسیلی است، بلکه بازیگر بالقوه محوری برای انتقال انرژی جهانی برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی است. قزاقستان دارای ذخایر قابل توجهی از مواد معدنی حیاتی مورد نیاز برای باتری‌های خورشیدی، بادی و الکتریکی است (که بسیاری از آنها در حال حاضر از کشورهایی مانند چین و جمهوری دموکراتیک کنگو تامین می‌شوند) و می‌تواند صادرکننده قابل توجهی از سوخت‌های پاک مانند هیدروژن سبز در آینده باشد.

و درست زمانی که جهان در حال گذر از تغییرات آب و هوا و چندقطبی فزاینده است، قزاقستان نیز دستخوش یک گذار اساسی خود در جبهه داخلی می‌باشد. رئیس جمهور «قاسم ژومارت توکایف» که در سال ۲۰۱۹ به قدرت رسید، دستور کار اصلاحات دموکراتیک را در کشور دنبال کرده است که شامل محدود کردن محدودیت‌های دوره ریاست جمهوری، ساده کردن روند تأسیس احزاب سیاسی جدید و لغو مجازات اعدام است. توکایف که قبلا به عنوان مدیرکل دفتر سازمان ملل در ژنو خدمت می‌کرد، اصلاحات اقتصادی را نیز دنبال کرده و از ذهنیت اروپایی برای ایجاد روابط قزاقستان با غرب استفاده کرده است.

این موضوع اخیراً در دیدار امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه با توکایف در جریان سفر به قزاقستان در اول نوامبر مشاهده شد که طی آن رهبر فرانسه به پویایی اصلاحات در این کشور اذعان کرد و از همتای خود برای پایبندی قزاقستان به تحریم‌های اعمال شده غرب علیه روسیه تشکر کرد. دو رهبر همچنین قراردادهای اقتصادی از جمله قرارداد مشارکت در زمینه مواد معدنی خاکی کمیاب امضا کردند. مجمع تجاری اتحادیه اروپا و قزاقستان که در ۱۴ نوامبر در بروکسل برگزار شد، روابط تجاری و سرمایه گذاری قوی و رو به رشد را برجسته کرد و به تقاضای فزاینده اروپا برای مواد خام حیاتی اشاره کرد.

در همین حال قزاقستان روابط قوی‌تری با ایالات متحده آمریکا ایجاد کرده است، به طوری که توکایف در اولین اجلاس سران بین رئیس جمهور جو بایدن و رهبران آسیای مرکزی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کرد. این اجلاس با جلسات کاری بین ایالات متحده آمریکا و قزاقستان دنبال شد. پس از اعلام برنامه‌هایی برای ایجاد گفتگوی C۵+۱ برای مواد معدنی حیاتی در نشست سران سازمان ملل متحد، بحث درباره «استقرار انرژی پاک و مبارزه با بحران آب و هوا» در دستور کار مقامات ایالات متحده و قزاقستان قرار گرفت.

بنابراین قزاقستان به عنوان یک بازیگر مهم در برنامه‌های انتقال آب و هوای غرب ظاهر می‌شود و می‌تواند نشان دهد که بازیگر مهمی برای روابط ایالات متحده و چین خواهد بود. علی‌رغم تنش‌ها بین دو کشور بر سر موضوعاتی مانند تایوان و درگیری روسیه و اوکراین، شی و بایدن لحن همکاری در مورد تغییرات آب‌وهوایی در اجلاس سران در ۱۵ نوامبر نشان دادند. این مهم شامل تعهد مشترک دو اقتصاد بزرگ جهان برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و افزایش تولید انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ بود. علیرغم رقابت آنها در سایر زمینه‌ها این امر می‌تواند واشنگتن و پکن را تشویق کند تا با قزاقستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی به شیوه‌ای مشترک یا حداقل سازنده وارد تعامل شوند.

در عین حال خطراتی وجود دارد که باعث می‌شوند چنین همکاری‌های اقلیمی بین ایالات متحده آمریکا و چین معکوس شود، همانطور که پس از سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان در اوت ۲۰۲۲ اتفاق افتاد. تلاش‌های آمریکا برای رقابت با پروژه‌های طرح یک کمربند یک جاده چین و نفوذ اقتصادی در قزاقستان می‌تواند از سوی واشنگتن یا پکن به‌عنوان بازی حاصل جمع صفر تلقی شود، برخلاف ترجیح آستانه برای پیگیری پروژه‌ها به طور همزمان.

در همین حال نقش روسیه به عنوان یک خرابکار بالقوه را نمی‌توان در رابطه با تلاش‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای توسعه روابط با قزاقستان – کشوری که مسکو به عنوان «حوزه نفوذ ممتاز» خود می‌داند، رد کرد. از آنجایی که قزاقستان تمایلی به حمایت از جنگ روسیه در اوکراین ندارد، مسکو ممکن است به طور فزاینده‌ای به تلاش‌های آستانه برای ایجاد روابط با دیگر بازیگران خارجی به‌ویژه بازیگران غربی توجه کند. به این ترتیب همان پویایی که قزاقستان را جذاب‌تر کرده است، می‌تواند رقابت بر سر این کشور را نیز پویاتر کند.

صرف نظر از این قزاقستان باید نقش مؤثری در بسیاری از انتقال‌هایی که در حال حاضر در حال انجام است، ایفا کند - از انتقال انرژی جهانی به تغییرات دیپلماتیک منطقه‌ای در اوراسیا تا دنیایی که به طور فزاینده‌ای چندقطبی است. اگرچه قزاقستان در جریان نشست شی بایدن یا اجلاس کاپ ۲۸ خبرها را متوجه خود نکرد، اما قزاقستان می‌تواند نقش مهمی در شکل‌دهی روندهای گسترده‌تری داشته باشد که برای مدت طولانی زیربنای آنهاست.