دولت 100 همت از منابع خود نزد بانک مرکزی را بیرون کشید
پس از رشد غیرعادی سپردههای دولت نزد بانک مرکزی در اسفند 1402، دولت اقدام به برداشت از سپردههای خود کرده و همین عامل منجر به تشدید رشد پایه‌پولی در ابتدای سال 1402 شده است. به همین ترتیب اصلی‌ترین عامل افزایش پایه پولی از فروردین 1402 تا تیر ماه سال جاری، رشد خالص بدهی‌های دولت تلقی می‌شود.
این درحالیست که با کاهش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در دوره مورد بررسی، بخشی از آثار رشد خالص بدهی‌های دولتی خنثی شده است.
چاپ پول بر اساس دارایی‌های ثبت شده در ترازنامه بانک مرکزی صورت می‌گیرد. بر این اساس، منابع پایه پولی از اسکناس و مسکوک در دست افراد، سپردههای دیداری و غیردیداری تشکیل شده است. در مقابل در سمت مصارف پایه پولی، خالص دارایی خارجی بانک مرکزی، خالص بدهی دولت، خالص بدهی بانک‌ها و سایر دارایی‌ها قرار گرفته است. بر اساس سازوکار اقتصادی، به ازای دارایی‌های بانک مرکزی در اقتصاد پول پرقدرت تزریق می‌شود.
ادامه روند گذشته میزان مطالبات بانک مرکزی از دولت
خالص بدهی دولت یکی از اجزای مهم پایه‌پولی را تشکیل داده است. زمانیکه حجم سپردههای دولت نزد بانک مرکزی از کل مطالبات بانک مرکزی از دولت کسر شود، خالص بدهی دولت حاصل می‌شود. اگر خالص بدهی دولت منفی باشد، پایه پولی از این حیث کاهش می‌یابد.
بررسی‌ها نشان میدهد به‌طور کلی پس از خرداد 1401 خالص بدهی دولت به بانک مرکزی منفی بوده است. به عبارت دیگر در این بازه زمانی، همواره سپردههای دولت نزد بانک مرکزی بیش از مطالبات بانک مرکزی از دولت به ثبت رسیده است.
این درحالیست که حجم مطالبات بانک مرکزی از دولت طی فروردین 1401 تا تیر 1402 با روند تقریبا یکسانی درحال حرکت بوده است. مسئله قابل توجه این است که حجم سپردههای دولت نزد بانک مرکزی در یک بازه زمانی 3 تا 4 ماهه دچار نوسان شدید شده و سپس به روند عادی خود بازگشته است.
جهش ناگهانی سپردههای دولت نزد بانک مرکزی
بر اساس داده‌های بانک مرکزی، حجم کل سپردههای دولت نزد بانک مرکزی که در دی 1401 حدود 318 همت بوده، تنها در عرض دو ماه این رقم حدود 152 همت افزایش یافته و در اسفند 1401 به 471 همت می‌رسد. پس از این زمان تب دولت فروکش می‌کند و دوباره حجم سپردههای خود را تا اردیبهشت 1402 به 369 همت می‌رساند.
به عبارت دیگر گویی دولت حدود 2 ماه در بانک شدیدا سپرده‌گذاری کرده و سپس آن را از بانک مرکزی خارج کرده است.
در نهایت مقایسه های آماری نشان میدهد بخش دولتی در چهار ماه نخست امسال حدودا 101 هزار و 400 میلیارد تومان از سپرده های خودنزد بانک مرکزی را بیرون کشیده است.
رشد خالص بدهی‌های دولتی
در نتیجه این اتفاقات خالص بدهی دولت به بانک مرکزی شدیدا افت کرده و از دی تا اسفند 1401 از حدود منفی 71.9 همت به منفی 198.5 همت رسیده است.
منفی‌تر شدن خالص بدهی دولت، به معنای کوچکتر شدن پایه پولی از این ناحیه است. این درحالیست که در اسفند 1401 و فروردین 1402 رشد پایه پولی به ترتیب 42 و 45 درصد به ثبت رسیده بود که جزو بالاترین ارقام رشد پایه‌پولی در دهه اخیر محسوب می‌شوند. زمانیکه پایه پولی درحال رشد است اما بدهی دولت درحال کوچکتر شدن است، الزاما باید اجزای دیگر پایه پولی رشد فزاینده داشته باشند تا رشد کل پایه پولی در یکی از سقف‌های تاریخی خود قرار بگیرد.
دو سناریو توجیه تغییر رفتار ناگهانی دولت
درباره افزایش ناگهانی سپردههای دولت و کاهش ناگهانی آن، دو سناریو مطرح است. سناریو اول اینکه دولت به طور موقتی بخشی از سپردههای خود را نزد بانک مرکزی به امانت گذاشته و سپس آن‌ها را برداشت کرده است.
سناریو دوم اینکه در انتهای سال گذشته دولت به دارایی‌های خود افزوده و در ابتدای سال 1402 به دلیل محقق نشدن برخی از پیشبینی‌هایش از منابع درآمدی خود، دوباره مجبور به برداشت از سپرده خود شده است.
مهم‌ترین عامل رشددهنده پایه‌پولی از فروردین تا تیر 1402
در نهایت بررسی‌ها نشان میدهد در مقایسه نقطه‌به‌نقطه از ابتدای 1402 تا تیر، سنگین‌ترین عامل رشددهنده پایه‌پولی خالص بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و در مقایسه هر ماه امسال نسبت به اسفند 1401 در تمامی ماه‌ها اصلی‌ترین عامل رشددهنده پایه پولی، رشد خالص بدهی دولت به بانک مرکزی بوده است.
بر اساس محاسبات، پس از افزایش شدید میزان سپردههای دولت در انتهای 1401، ادامه برداشت از سپردههای جدید منجر به بیشتر شدن خالص بدهی‌های دولتی و انبساط پایه‌پولی از این ناحیه تا تیر 1402 شده است. در مقابل مشاهده می‌شود در تمامی ماه‌های فروردین تا تیر 1402، اثر رشد خالص بدهی دولت تاحدی با کاهش در دارایی‌های خارجی بانک مرکزی جبران شده است.
شایان ذکر است گزارش منتشر شده بر اساس به‌روز ترین آمار انجام شده و دلیل محدود شدن آن تا تیر 1402 به عدم دسترسی به آمارهای جزئی پایه پولی مربوط می‌شود.