بانک مرکزی مسئول مهار تورم شد
قانون جدید بانک مرکزی که در روزهای اخیر از سوی رئیس جمهور برای اجرا ابلاغ شده، تغییرات جدیدی را بعد از نیم قرن به خود دیده که واگذاری مسئولیت مهار تورم به بانک مرکزی یکی از مصوبات این قانون است.
قانون جدید بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که در جلسه علنی ۳۰ خرداد امسال مجلس شورای اسلامی (پس از چند بار رفت و برگشت میان مجلس و شورای نگهبان از نیمه آبان ۱۴۰۱ تا پایان خرداد ۱۴۰۲) تصویب و در تاریخ ۱۷ آبان سال جاری به تأیید مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده بود، در ۱۱ آذر سال جاری برای اجرا از سوی آیت الله سید ابراهیم رئیسی به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و سایر دستگاه‌های مربوطه و مذکور در این قانون شامل وزارت خانه‌های اقتصاد، دادگستری، اطلاعات و کشور و همچنین سازمان برنامه و بودجه، مجلس شورای اسلامی، نهاد ریاست جمهوری و قوه قضائیه ابلاغ شد.
در قانون جدید که پس از نیم قرن اصلاح شده (قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۸ خرداد ۱۳۵۱) تعاریف جدیدی به قانون اضافه شده که در گذشته محل اختلاف بود و شورای پول و اعتبار برای این مفاهیم تعاریفی ارائه کرده بود؛ به عنوان مثال در بندهای «ر» و «ز» ماده یک قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران دو عبارت «اشخاص تحت نظارت» و «اشخاص مرتبط» که بعضا یکی از منافذ فساد اقتصادی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری بود و بانک‌ها تسهیلات گسترده‌ای به اشخاص مرتبط ارائه می‌دادند، تعاریف جدیدی ارائه شده است. بر این اساس دامنه اشخاص تحت نظارت به همه بانک‌ها، مؤسسات اعتباری و سایر شرکت‌های صرافی و لیزینگ و صندوق‌هایی که از بانک مرکزی مجوز دارند تسری داده شد و مجموعه اشخاص مرتبط نیز همه شرکت‌های تابعه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری را در بر می‌گیرد.
همچنین در جزو یک بند «ب» ماده ۳ این قانون که به وظایف و مسئولیت‌های بانک‌مرکزی برمی گردد، مسئولیت مهار (کنترل) تورم به این نهاد سپرده شده و درجزو ۵ همین بند، کمک بانک مرکزی به تحقق عدالت اجتماعی را یادآور شده است. این در حالی است که در جزو یک بند «الف» ماده ۴ قانون بانک مرکزی که با عنوان «وظایف» تعریف شده، این نهاد مسئول جلوگیری از بروز تخلف و همچنین برخورد با متخلف از میان «اشخاص تحت نظارت» بانک مرکزی شناخته شده است. جزو ۲۱ همین بند هم از دیگر وظایف بانک مرکزی، تحکیم حکمرانی پول ملی اعلام کرده است.
از دیگر مواد مهم قانون بانک‌مرکزی، تعیین رئیس جمهور به عنوان رئیس مجمع عمومی بانک (مطابق جزو یک بند الف ماده ۶ قانون) و رئیس کل بانک مرکزی به عنوان رئیس هیأت عالی بانک است این هیأت «نشست ویژه سیاستگذاری پولی و ارزی» را برگزار می‌کند (مطابق بند «الف» ماده ۱۰ قانون)؛ ضمن اینکه مذاکرات و مصوبات هیأت عالی بانک‌مرکزی مگر در موارد مستثنی مانند امنیت ملی نقض حریم خصوصی و اسرار تجاری اشخاص حقیقی و حقوقی، لازم الانشار است و بانک‌مرکزی باید ظرف حداکثر ۱۰ روز کاری این مصوبات را منتشر کند.
یکی از مهمترین مواد قانون بانک مرکزی، ماده ۲۰ این قانون است که به وظیفه نظارتی بانک‌مرکزی و نیز وظایف بانک‌ها و مؤسسات اعتباری می‌پردازد؛ در بند «الف» این ماده با ۲۲ جزء، شبکه بانکی و مؤسسات اعتباری را مکلف کرده تا سامانه‌های عملیاتی و میزان سپرده و تسهیلات و تعهدات و … را به صورت بر خط در اختیار بانک مرکزی قرار دهند. برخی از این موارد به شرح زیر است:
– اعلام مانده تسهیلات اعطایی به اشخاص مرتبط بانک‌ها
– مانده تسهیلات اعطایی به دولت، شرکت‌های دولتی و دستگاه‌های اجرایی
– جمع مطالبات غیر جاری به تفکیک سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول
– نسبت‌های نقدینگی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری به تفکیک انواع
– فهرست دارایی‌ها، بدهی‌ها، میزان سهام، ذخایر عمومی و …
در قانون جدید بانک مرکزی و مطابق بند «ب» ماده ۵۴ آن، بانک مرکزی موظف شده حداقل ماهی یک بار آمارهای اقتصادی و اطلاعات بانکی را در چارچوب مقررات مربوطه برای عموم منتشر کند؛ صورت‌های مالی بانک مرکزی هم سالی یک بار پس از تصویب در مجمع عمومی و با رعایت موارد محرمانگی، برای عموم منتشر می‌شود.