یارانه نقدی دولت به ازای هر شهروند
یارانه به عنوان کمک هزینه نقدی دولت به خانوار ایرانی و به صورت ماهیانه پرداخت می‌گردد.
یارانه به عنوان کمک هزینه نقدی دولت به خانوار ایرانی و به صورت ماهیانه پرداخت می‌گردد. با توجه به اینکه مبالغ یارانه به حساب سرپرست خانوار واریز می‌گردد، این سوال که چگونه می‌توان مستقیما یارانه را دریافت کرد و از خانواده جدا شد همواره وجود داشته است.
خوشبختانه آیین‌نامه‌هایی برای توضیح و تشریح نحوه جداسازی یارانه برای شرایط مختلف وجود دارد. در این نوشته قصد داریم انواع حالت‌هایی که به جداسازی یارانه می‌انجامد را با هم بررسی کنیم.
تعریف یارانه
یارانه که نام دیگر آن سوبسید است، به کمک مالی گفته می‌شود که توسط دولت به یک تجارت و یا یک بخش اقتصادی تعلق می‌گیرد. در نتیجه یارانه میتواند به کالا یا خدماتی که برای عموم جامعه مطلوبیت دارد تعلق گیرد، به نحوی که رفاه عمومی جامعه را ارتقا بخشد.
خوب است بدانیم که یارانه یک مفهوم جهانی است به گونه‌ای که سازمان تجارت جهانی در تعریف آن بیان داشته چنانچه دو عنصر اصلی در کمک‌های مالی دولت وجود داشته باشد، نتیجه گرفته می‌شود که یارانه محقق شده است.
عناصر یاد شده از نظر سازمان تجارت جهانی عبارتند از اولا کمک مالی و ثانیا نفع صنعت از کمک مالی.
در نتیجه چنانچه دولت یا هر یک از ارکان عمومی دولت، به یک صنعت یا تجارت کمک مالی اعطا نماید، به گونه‌ای که آن بخش صنعتی یا خدماتی یا تجارتی، از دریافت کمک‌های مالی اعطا شده نفع ببرد، یارانه محقق شده است.
یارانه در تاریخ ایران به دوران صفویان باز می‌گردد و به دو دسته کلی یارانه مستقیم و یارانه غیر مستقیم تقسیم می‌گردد. در ادامه هر کدام را به اختصار تعریف خواهیم کرد.
یارانه مستقیم
یارانه مستقیم به پرداخت مبالغ وجه نقد توسط دولت به اشخاص باز می‌گردد. توضیح آن که هر دو شخص حقیقی و حقوقی میتواند مشمول دریافت یارانه مستقیم قرار گیرد. در این حالت دولت برای حمایت از قشرهای پایین درآمدی، مبالغ وجه نقد را به ایشان اعطا می‌کند تا کمک هزینه‌ای برای خرید کالا و خدمات داشته باشند.
به همین سبب در نوع یارانه مستقیم، دریافت‌کنندگان از پیش شناسایی شده و در قالب یک لیست از پیش مشخص شده کمک هزینه مالی دولت را دریافت می‌نمایند.
اشخاص حقیقی مشمول یارانه نقدی طبیعتا شامل اقشار کم درآمد جامعه هستند، حال آن که اشخاص حقوقی مشمول، شامل گروه‌های تولید کننده و ارائه‌دهنده کالا و خدماتی هستند که تولیدات ایشان در جهت منافع عمومی کشور است اما به ورود ضرر مالی به آن‌ها می‌انجامد.
برای مثال شرکت‌های تولیدکننده آب و برق و یا شرکت‌های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل عمومی از این گروه هستند.
گروه‌های یاد شده برای آن که در ارائه خدمات خود به عموم جامعه را بتوانند ادامه دهند اما شخصا نیز دستخوش ضرر و زیان نشوند، مشمول دریافت کمک هزینه نقدی از دولت خواهند بود که عنوان یارانه مستقیم را داراست.
یارانه غیرمستقیم
در مقابل یارانه مستقیم، همانگونه که اشاره شد، با مفهوم یارانه غیرمستقیم مواجه هستیم. یارانه غیرمستقیم نیز نوعی از کمک مالی دولت است اما برخلاف حالت قبلی مستقیما به مصرفت‌کنندگان و یا ارائه دهندگان خدمات تعلق نمی‌گیرد.
در واقع در یارانه غیر مستقیم، دولت با هدف ثابت نگه داشتن قیمت برخی از کالا و خدمات اساسی، همچون گندم، برنج، روغن و سوخت، پرداخت بخشی از قیمت را راسا برعهده می‌گیرد تا از خریدار مبالغ کمتری دریافت گردد.
در نتیجه در یارانه غیرمستقیم باز هم کمک مالی دولت را داریم، اما تفاوت آن است که کمک مالی مستقیما به خریدار یا مصرف‌کننده پرداخت نمی‌شود بلکه با پرداخت به تولیدکننده یا عرضه‌کننده، تحصیل کالا و خدمات را برای مصرف‌کننده نهایی آسان‌تر می‌سازد.
البته باید اشاره کنیم که یارانه غیرمستقیم هم ممکن است به نفع شخص حقوقی پرداخت شود که در این صورت هدف از پرداخت آن تضمین حداقل فروش و درآمد برای شخص حقوقی است.
انواع جداسازی یارانه
در بند پیشین با انواع یارانه آشنا شدیم و دانستیم که یارانه به عنوان کمک هزینه مالی دولت به اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی گفته می‌شود که ممکن است به صورت مستقیم به نامبردگان پرداخت گردد و یا به صورت غیرمستقیم هزینه کالا یا خدمات را ثابت نگه داشته و یا حداقل درآمد را برای بنگاه اقتصادی تضمین نماید.
حال در این بند قصد داریم به روش‌های جداسازی یارانه مستقیم خانوار ایرانی بپردازیم. توضیح آن که یارانه مستقیم در طول دو دهه اخیر، به عنوان مبالغی وجه نقد به حساب سرپرست خانوار و به ازای اعضای خانواده در ابتدای هر ماه شمسی واریز می‌گردد.
در واقع در زمان آغاز پرداخت یارانه نقدی، اعضای خانواده و سرپرست خانواده به سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها معرفی شدند و شماره حساب بانکی سرپرست خانوار نیز برای ایشان ثبت گردید، از آن تاریخ، پرداخت ماهیانه یارانه در حساب سرپرست خانوار ادامه دارد.
اما شرایطی در آیین‌نامه‌های مربوطه پیش‌بینی شده است که مطابق با آن‌ها اعضای خانواده قبلی ممکن است دستخوش تغییر شوند و خانواده جدیدی تشکیل شود و یا آن که سرپرست قبلی خانواده تغییر کرده و سرپرست جدید جایگزین وی گردد.
این موارد که به عنوان جداسازی یارانه شناخته می‌شوند، شامل تشکیل خانواده جدید به دلیل ازدواج فرزندان، فوت سرپرست خانواده اصلی، تغییر سرپرست خانواده به دلیل حکم دادگاه و با استناد به بدسرپرست بودن، تغییر اعضای خانوار به دلیل طلاق فرزندان و در نهایت جداسازی یارانه فرزندان مجرد است.
جداسازی یارانه به دلیل ازدواج فرزندان
ازدواج فرزندان اولین عاملی است که به تغییر وضعیت خانوار می‌انجامد و بیشترین تکرار را نیز به خود اختصاص داده است. در واقع در وضعیت ازدواج فرزندان، ترکیب خانواده قبلی تغییر می‌کند و خانواده جدیدی تشکیل می‌گردد.
توضیح آن که با ثبت ازدواج فرزندان، خانواده جدید که مشتمل بر زوج و زوجه هستند تشکیل شده است و در نتیجه امکان جداسازی یارانه هر دو نفر از خانواده قدیمی خود و ایجاد خانوار جدید در سازمان مربوطه فراهم می‌گردد.
در اینجا باید اشاره کنیم که مطابق با حقوق خانواده ایران، ازدواج شامل دو نوع ازدواج دائم و ازدواج موقت است. اما در ازدواج موقت، طرفین الزامی برای ثبت ازدواج ندارند، در واقع در این نوع از ازدواج، تنها در برخی شرایط مقرر قانونی، همچون باردار شدن زوجه، است که ثبت ازدواج الزامی است و در غیر این صورت لزومی به ثبت ازدواج وجود ندارد.
حال آن که برای تشکیل خانواده جدید و جداسازی یارانه، اولین مدرکی که باید ارائه شود سند ثبت ازدواج است. در نتیجه همانگونه که مشاهده می‌شود، جداسازی یارانه به دلیل ازدواج، به ازدواج دائم یا ازدواجی که ثبت شده باشد تعلق می‌گیرد.
اما برای جداسازی یارانه و ثبت خانواده جدید چه اقداماتی باید انجام گیرد؟
توضیح آن که مطابق با اطلاعات آورده شده در سامانه سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، که در آدرس https://www.hadafmandi.ir/fa قابل دسترس است، جداسازی یارانه به سبب ازدواج به طریقی خواهد بود که در ادامه تشریح می‌گردد.
- مراجعه به دفاتر پلیس +۱۰ و ارائه مدارک ضروری: توضیح آن که پس از ثبت ازدواج و دریافت سند ازدواج، زوج با در اختیار داشتن اصل سند ازدواج و نیز اصل شناسنامه و کارت ملی خود و همسر خود باید به یکی از دفاتر پلیس +۱۰ در شهر محل اقامت خود مراجعه نماید.
در این مرحله ضرورتی ندارد که زوجه نیز همراه با زوج در دفتر پلیس +۱۰ حضور یابد لیکن ضروری است که مدارک شناسایی هر دو نفر به دفاتر مربوطه ارائه گردد.
پس از مراجعه به دفتر مزبور و اخذ نوبت، زوج قصد خود نسبت به ثبت خانواده جدید را به ماموران مستقر در دفتر اعلام می‌نماید. تعدادی فرم جهت تکمیل در اختیار زوج قرار خواهد گرفت که پس از پر کردن آن‌ها، نوبت به پرداخت هزینه خدمات و نیز تحویل اصل مدارک یاد شده به ماموران مستقر در دفتر می‌رسد.
در اینجا باید اشاره کنیم که دفاتر پلیس +۱۰ مطابق با اطلاعات اعلام شده بیش از هزار شعبه در سراسر کشور دارند و در نتیجه به راحتی می‌توان به یکی از شعبات مذکور دسترسی یافت.
- پس از ارائه مدارک به مأموران دفتر شعبه و اعلام قصد مبنی بر ثبت خانواده جدید، اقداماتی از سوی ماموران باید انجام گیرد. این اقدامات که معمولا ظرف حداکثر ۱۰ روز کاری صورت می‌پذیرد، شامل ثبت خانواده جدید در سامانه رفاهی، حذف نام زوجین از ذیل مشخصات خانواده قدیمی خود و افزودن آن ذیل خانواده جدید می‌باشد.
در واقع در این مرحله اطلاعات زوجین از اعضای خانواده قدیمی ایشان حذف شده و به عنوان یک خانواده جدید در سامانه رفاهی منعکس می‌گردد.
- در گام سوم ضروری است که زوج به عنوان سرپرست جدید خانوار، شماره حساب بانکی مورد تقاضا را در سامانه رفاهی ثبت نماید. توضیح آن که سامانه یاد شده در آدرس service.refahi.ir در دسترس قرار دارد و همچنین حساب‌های بانکی معتبر به سرپرست خانوار اعلام می‌گردد.
چنانچه نامبرده حساب بانکی نزد بانک نداشته باشد، باید جهت افتتاح حساب به یکی از شعب بانک عامل مراجعه نموده و سپس شماره حساب خود را در سامانه مذکور ثبت نماید.
در اینجا باید به دو نکته تکمیلی اشاره کنیم. اول آن که مطابق با مقررات موجود، صرفا زوج میتواند برای ثبت خانواده جدید و به عنوان سرپرست خانواده اقدام نماید، لیکن، چنانچه زوجه از زوج وکالت کاری داشته باشد، میتواند با ارائه وکالت‌نامه به نیابت از زوج اقدامات اداری را انجام دهد اما همچنان سرپرست خانواده زوج محسوب می‌گردد.
نکته دوم آن که چنانچه خانواده قبلی هر یک از زوجین، توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بی‌نیاز از دریافت یارانه اعلام شده باشد، زوجین به عنوان خانواده جدید و پس از ثبت خانوار جدید مطابق با مراحل مذکور در فوق، می‌توانند نسبت به خروج از لیست حذف شدگان به وزارت مذکور مراجعه کرده و درخواست بررسی مجدد و برقراری دوباره یارانه خود اقدام نمایند.
سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با بررسی درخواست زوجین، نسبت به رد یا تایید آن اقدام کرده و معمولا برای خانوار جدید، پرداخت یارانه مقرر می‌گردد.
تغییر سرپرست خانواده به دلیل فوت سرپرست پیشین
پس از ثبت خانواده جدید به دلیل ازدواج فرزندان، مورد دیگری که بیشترین تراکم درخواست را در این باره به خود اختصاص داده است، تغییر سرپرست خانواده به دلیل فوت سرپرست پیشین است.
توضیح آن که به صورت پیش‌فرض، پدر خانواده سرپرست آن محسوب می‌گردد و اعضا شامل همسر و فرزندان هستند. حال چنانچه پدر فوت نماید، به صورت خودکار حساب‌های بانکی وی مسدود شده و پرداخت یارانه خانوار به حساب بانکی نامبرده متوقف می‌گردد.
در این صورت برای برقراری مجدد یارانه، ضروری است که کلیه اعضای خانواده، شامل همسر و فرزندان، با در اختیار داشتن گواهی فوت پدر، شناسنامه و کارت ملی باطل شده پدر، شناسنامه و کارت ملی دیگر اعضای خانواده، به یکی از دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه نمایند.
در این وضعیت، تنها کافی است که با ارائه مدارک یاد شده، اعضای خانواده نسبت به معرفی سرپرست خانواده جدید اقدام نمایند. در نتیجه همانگونه که مشاهده می‌شود، سرپرست جدید خانواده باید به توافق کلیه اعضای خانواده مقرر گردد.
طبیعتا هر یک از اعضای خانواده که به سن قانونی یعنی ۱۸ سال رسیده باشند می‌توانند این نقش را به عهده گیرند، اما معمولا مادر یا فرزند ارشد به عنوان سرپرست جدید خانواده معرفی می‌گردند.
در مرحله بعدی، با اعلام شماره حساب سرپرست جدید خانواده و ثبت آن در سامانه رفاهی، واریز ماهیانه یارانه نقدی به حساب سرپرست جدید انجام خواهد گرفت.
تغییر سرپرست خانواده به استناد حکم دادگاه
با وجود آن که تغییر سرپرست خانواده به دلیل فوت سرپرست پیشین، بیشترین تراکم را در دلایل تغییر سرپرست خانواده به خود اختصاص می‌دهد، اما دلیل انحصاری شمرده نمی‌شود.
برای مثال شرایطی ممکن است محقق شود که به حکم دادگاه، سرپرست خانواده صلاحیت خود را از دست بدهد. این شرایط میتواند شامل یکی از حالت‌های جنون، سفه و یا بدسرپرستی باشد.
توضیح آن که در شرایط جنون، دادگاه پس از احراز آن که نامبرده سلامت عقلانی خود را به صورت دائم یا ادواری از دست داده است، وی را از دخالت در امور مالی و غیرمالی خود و دیگران منع خواهد نمود. در مقابل و در شرایط سفه، دادگاه تنها احراز می‌نماید که نامبرده عقل معاش خود را از دست داده است.
در شرایط سفه، در نتیجه احراز دادگاه، شخص سفیه دیگر نمی‌تواند برای تصمیمات مالی خود و دیگران اقدام نماید و طبیعتاً دریافت یارانه که یک اقدام مالی است نیز از وی سلب می‌گردد.
در نهایت وضعیت بدسرپرستی قرار دارد، در وضعیت بدسرپرستی، مواردی همچون اعتیاد قرار دارد که دادگاه را به این نتیجه می‌رساند که سرپرست خانواده نمی‌تواند صلاح و مصلحت اعضای خانواده را در نظر گرفته و تامین نماید و به همین سبب از دخالت در امور مالی خانوار منع می‌گردد.
در هر یک از حالت‌های یاد شده، پس از آن که حکم دادگاه برای برکناری سرپرست خانواده صادر گردید، دیگر اعضای خانوار می‌توانند به یکی از دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کرده و با ارائه حکم دادگاه، شناسنامه و کارت ملی کلیه اعضای خانوار، نسبت به معرفی و انتخاب سرپرست جدید اقدام نمایند.
دیگر مراحل در این وضعیت، همچون زمانی است که سرپرست قبلی خانواده فوت کرده باشد و در نتیجه با معرفی و تفاهم کلیه اعضای خانواده، سرپرست جدید تعیین خواهد شد.
تغییر اعضای خانواده به دلیل طلاق فرزندان
دیگر وضعیتی که میتواند به تغییر وضعیت اعضای خانواده بیانجامد، طلاق فرزندان خانواده است. در این صورت خانواده جدیدی که به دلیل ازدواج ایجاد شده بود حذف خواهد شد و دیگر سرپرست خانوار و واریز مبالغ یارانه به حساب نامبرده معنا ندارد.
در این حالت، هر یک از زوجین با در اختیار داشتن سند طلاق، می‌توانند به یکی از دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه نموده و درخواست بازگشت خود به خانواده قبلی را ثبت نمایند.
طبیعتا مدارک شناسایی نامبرده و سرپرست خانواده اصلی نیز باید ارائه گردد. همچنین از آنجا که این تصمیم به تغییر اعضای خانواده اصلی نیز منجر می‌گردد، ضروری است که سرپرست خانواده پیشین، شامل پدر یا هر یک از دیگر اعضا، نیز برای معرفی عضو جدید خانواده حاضر شوند.